OPINIÓN DA CORTE INTERNACIONAL DE XUSTIZA SOBRE O SÁHARA 16-10-75

CASO RELATIVO ao SAHARA OCCIDENTAL Opinión consultiva de 16 de outubro de 1975 Na opinión consultiva que a Asemblea Xeral das Nacións Unidas habia solicitado sobre dúas cuestións relativas ao Sahara Occidental, a Corte, con respecto á cuestión I, Era o Sahara Occidental (Río de Ouro e Sakiet O Hamra) no momento do seu colonización por España un territorio sen dono (terra nullius)?, -Decidiu, por 13 votos contra 3, atender a solicitude dunha opinión consultiva; -Opinou por unanimidade que o Sahara Occidental (Rio de Ouro e Sakiet O Hamra) no momento do seu colonización por España non era un territorio sen dono (terra nullius). Con respecto á cuestión II, Que vínculos xurídicos existían entre devandito territorio e o Reino de Marrocos e o complexo mauritano?, a Corte: -Decidiu por 14 votos contra 2, atender a solicitude dunha opinión consultiva; -Opinou por 14 votos contra 2, que existian entre devandito territorio e o Reino de Marrocos vínculos xurídicos coas características indicadas no penúltimo parágrafo da opinión consultiva; -Opinou, por 15 votos contra 1, que existian entre devandito territorio o complexo mauritano vínculos xurídicos coas características indicadas no penúltimo parágrafo da opinión consultiva. O texto do penúltimo parágrafo da opinión consultiva era o seguinte: ?Os elementos e informacións postos en coñecemento da Corte indican que no momento da colonización española existían vínculos xurídicos de subordinación entre o Sultán de Marrocos e certas tribos que vivían no territorio do Sahara Occidental. Indican ademais a existencia de dereitos, incluídos certos dereitos sobre a terra, que constituian vínculos xurídicos entre o complexo mauritano, no sentido en que o entende a Corte, e o territorio do Sahara Occidental. En cambio, a Corte chegou á conclusión de que os elementos e informacións postos á súa disposición non demostraban a existencia de ningún vínculo de soberanía territorial entre o territorio do Sahara Occidental, por unha banda, e o Reino de Marrocos ou o complexo mauritano, pola outra. Polo tanto, a Corte non comprobou que existisen vínculos xurídicos capaces de modificar a aplicación da resolución 1514 (XV) no que se refire á descolonización do Sahara Occidental e, en particular, á aplicación da libre determinación mediante a expresión libre e auténtica da vontade das poboacións do territorio.? Para as presenes actuacións, a composición da Corte foi a seguinte: Presidente: Lachs; Vicepresidente: Ammoun; Maxistrados: Forster, Gros, Bengzon, Petrén, Onyeama, Dillard, Ignacio-Pinto, de Castro, Morozov, Jiménez de Aréchaga, Sir Humphrey Waldock, Nagendra Singh e Ruda; Maxistrado ad hoc: Boni. Os Maxistrados Gros, Ignacio-Pinto e Nagendra Singh agregaron declaracións á opinión consultiva; o Vicepresidente Ammoun e os Maxistrados Forster, Petrén, Dillard, de Castro e Boni agregaron as súas opinións separadas, e o Maxistrado Ruda unha opinión disidente. Nesas declaracións e opinións, os maxistrados interesados expresaron claramente e explicaron as súas posicións. Curso da actuacións (Parágrafos I a 13 da opinión consultiva) A Corte recorda, en primeiro lugar, que a Asemblea Xeral das Nacións Unidas decidiu solicitar unha opinión consultiva da Corte respecto de dúas cuestións na súa resolución 3292 (XXIX), aprobada o 13 de decembro de 1974 e recibida na Secretaría da Corte o 21 de decembro. Describe despois as seguintes fases das actuacións, incluída a transmisión dun cartapacio de documentos polo Secretario Xeral das Nacións Unidas (parágrafo 2 do Artigo 65 do Estatuto) e a presentación de exposicións escritas ou cartas e de exposicións orais por 14 Estados, incluídos Alxeria, España, Marrocos, Mauritania e Zaire (Artigo 66 do Estatuto). Marrocos e Mauritania pediron que se lles autorizase a designar un maxistrado ad hoc para que participase nas actuacións. Nunha providencia ditada o 22 de maio de 1975 (I.C.J. Reports 1975, páx.6), a Corte declarou que Marrocos tiña dereito, en virtude dos Artigos 31 e 68 do Estatuto e do Artigo 89 do Regulamento da Corte, a designar a unha persoa para que actuase como maxistrado ad hoc, pero que no caso de Mauritania non se habian satisfeito as condicións para a aplicación deses artigos. Ao mesmo tempo, a Corte manifestou que esas conclusións en nada prexulgaban as súas opinións con respecto ás cuestións que se lle someteron ou a calquera outra cuestión que puidese ter que decidir, incluídas a da súa competencia para emitir unha opinión consultiva e a da conveniencia de exercer devandita competencia. Competencia da Corte (Párrafs 14 a 22 da opinión consultiva) Con arranxo ao parágrafo 1 do Artigo 65 dos seus Estatuto, a Corte poderá emitir opinións consultivas respecto de calquera cuestión xurídica, a solicitude de calquera organismo debidamente autorizado para iso. A Corte sinala que a Asemblea Xeral das Nacións Unidas está debidamente autorizada polo parágrafo 1 do Artigo 96 da Carta e que as dúas cuestións sometidas están redactadas en termos xurídicos e expuñan problemas de dereito internacional. Son en principio cuestiones de carácter xurídico, aínda que entrañen tamén cuestións de feito, e ata aínda que non pidan que a Corte pronúnciese sobre dereitos e obrigacións existentes. En consecuencia, a Corte é competente para atender a solicitude. Conveniencia de emitir unha opinión consultiva (Parágrafos 23 a 74 da opinión consultiva) España opuxo obxeccións que, ao seu xuízo, farían que a emisión dunha opinión consultiva fose incompatible co carácter xudicial da Corte. Referiuse, en primeiro lugar, ao feito de que non dera o seu consentimento a que a Corte decidise respecto das cuestións sometidas a ela. Mantivo. a) Que o tema das cuestións era substancialmente idéntico ao dunha controversia relativa ao Sahara Occidental que Marrocos, en setembro de 1974, invitoulle a someter conxuntamente á Corte, proposta á que se habia negado: a opinión consultiva utilizábase, xa que logo,para evadir o principio de que a Corte non é competente para resolver unha controversia sen o consentimento das partes; b) Que o caso entrañaba unha controversia relativa á atribución de soberania territorial sobre o Sahara Occidental e que o consentimento dos Estados era sempre necesario para a adxudicación de tales controversias; c) Que nas circunstancias do caso, a Corte non podía cumprir os requisitos da boa administración de xustiza con respecto á determinación dos feitos. A Corte considera: a) Que a Asemblea Xeral, aínda tomando nota de que xurdira unha controversia xurídica respecto ao estatuto do Sahara Occidental durante os seus debates, non pretendia someter á Corte unha disputa ou controversia xurídica con miras ao subseguinte arranxo pacífico, senón trataba só de obter unha opinión consultiva que lle axudase a exercer as súas funcións respecto da descolonización do territorio, polo que a posición xurídica de España non podía quedar comprometida polas respostas da Corte ás cuestións sometidas a ela; b) Que esas cuestións non requirían que a Corte decidise respecto de dereitos territoriais existentes; c) Que dispuña de suficiente información e probas. España suxeriu, en segundo lugar, que as cuestións sometidas á Corte eran académicas e desprovistas de finalidade ou efectos prácticos, posto que as Nacións Unidas xa habian decidido o método que habia que seguir para a descolonización do Sahara Occidental, a saber, a consulta á poboación indíxena por medio dun referendo que había de realizar España baixo os auspicios das Nacións Unidas. A Corte examina as resolucións aprobadas pola Asemblea Xeral sobre a cuestión, a partir da resolución 1514(XV), de 14 de decembro de 1960, a Declaración sobre a concesión da independencia aos países e pobos coloniais, ata a resolución 3292 (XXIX) sobre o Sahara Occidental que incorporaba a solicitude dunha opinión consultiva. Chega á conclusión de que o proceso de descolonización previsto pola Asemblea Xeral respectará o dereito da poboación do Sahara Occidental a determinar o seu estatuto político futuro mediante a súa propia vontade libremente expresada. Ese dereito de libre determinación, que non resulta afectado pola solicitude dunha opinión consultiva e constitúe un suposto básico das cuestións sometidas á Corte, deixa á Asemblea Xeral certo grao de discreción con respecto á forma e os procedementos que hai que adoptar. A opinión consultiva proporcionaría, xa que logo, á Asemblea elementos de carácter xurídico pertinentes para o novo debate sobre o problema a que alude a resolución 3292 (XXIX). Por conseguinte, a Corte non acha razón algunha que lle obrigue a negarse a responder ás dúas cuestións que se lle expuxeron na solicitude de opinión consultiva. Cuestión I: Era o Sahara Occidental (Rio de Ouro e Sakiet O Hamra) no momento do seu colonización por España un territorio sen dono (terra nullius)? (Parágrafos 75 a 83 da opinión consultiva. Aos efectos da opinión consultiva, o ?momento do seu colonización por España? pode considerarse o período que comezou en 1884, cando España proclamou o seu protectorado sobre o Río de Ouro. Por conseguinte, o concepto xurídico de terra nullius ha de interpretarse por referencia ao dereito en vigor nese período. En dereito, a ?ocupación? é un medio, diferente da cesión ou a sucesión, de adquirir por medios pacíficos a soberanía dun territorio; unha condición fundamental dunha ?ocupación? válida é que o territorio sexa terra nullius. Segundo a práctica dos Estados nese período, os territorios habitados por tribos ou pobos que tivesen unha organización social e política non se consideraban terra nullius; no seu caso, considerábase en xeral que a soberanía non se adquiría mediante a ocupación, senón mediante acordos concertados cos gobernantes locais. A información proporcionada á Corte demostra: a) Que no momento do seu colonización o Sahara Occidental estaba habitado por pobos que, aínda que eran nómades, estaban organizados social e politicamente en tribos e tenian xefes competentes para representalos; b) Que España non actuou sobre a base de establecer a súa soberanía sobre terra nullius: por iso, no seu decreto de 26 de decembro de 1884, o Rei de España proclamou que estaba tomando o Río de Ouro baixo a súa protección sobre a base de acordos concertados cos xefes das tribos locais. Por consiguiene, a Corte dá unha resposta negativa á cuestión I. Con arranxo aos termos da solicitude de opinión consultiva, ?se a resposta á primeira pregunta é negativa?, a Corte ten que responder á cuestión II. Cuestión II: ?Que vínculos xurídicos existían entre devandito territorio e o Reino de Marrocos e o complexo mauritano?? (Parágrafos 84 a 161 da opinión consultiva) O significado da expresión ?vínculos xurídicos? ten que buscarse no obxecto e o propósito da resolución 3292 (XXIX) da Asemblea Xeral das Nacións Unidas. A Corte estima que debe entenderse que se refire aos vínculos xurídicos que poidan afectar á política que hai que seguir para a descolonización do Sahara Occidental. A Corte non pode aceptar a opinión de que eses vínculos poidan limitarse aos establecidos directamente co territorio sen referencia á poboación que exista nel. No momento do seu colonización, o territorio tiña unha poboación dispersa, composta na súa maioría por tribos nómades cuxos membros atravesaban o deserto por rutas máis ou menos regulares, chegando ás veces tan lonxe como o Marrocos meridional ou rexións dos actuais Mauritania, Alxeria ou outros Estados. Esas tribos profesaban a fe islámica. Marrocos (parágrafos 90 a 129 da opinión consultiva) presentou a súa reclamación de vínculos xurídicos co Sahara Occidental como unha reclamación de vínculos de soberania sobre a base dunha presunta posesión inmemorial do territorio e un exercicio ininterrompido de autoridade. A xuízo da Corte, con todo, o que debe ter importancia decisiva para determinar a súa resposta á cuestión II son as probas directamente relacionadas co exercicio efectivo de autoridade no Sahara Occidental no momento do seu colonización por España e no período inmediatamente precedente. Marrocos pide que a Corte teña en conta a estrutura especial do Estado marroquí. Ese Estado estaba fundado no lazo relixioso común do Islam e na lealdade de varias tribos ao Sultán, por mediación das súas caídes ou xeques, máis ben que a noción de territorio. Compúñase en parte do denominado Bled Makhzen, zonas actualmente suxeitas ao Sultán, e en parte do denominado Bled Siba, zonas nas que as tribos non estaban sometidas a el; no período pertinente, as zonas situadas inmediatamente ao norte do Sahara Occidental estaban incluídas no Bled Siba. Como proba do seu exercicio de soberanía no Sahara Occidental, Marrocos invocou presuntos actos de exercicio interno da autoridade marroquí, consistentes principalmente en probas que se dicía que mostraban a lealdade dos caídes, a suposta imposición de impostos coránicos e doutra índole, e actos de resistencia militar á penetración estranxeira no territorio. Marrocos baseábase tamén en certos actos internacionais que presuntamente constituían o recoñecemento doutros Estados da súa soberanía sobre a totalidade ou parte do Sahara Occidental, incluídos: a) Certos tratados concertados con España, os Estados Unidos e a Gran Bretaña e España entre1767 e 1861, cuxas disposicións referir, en particular, á seguridade dos tripulantes de buques encallados na costa de Wad Noun ou nas súas proximidades, b) Certos tratados bilaterais de fins do século XIX e comezos do século XX nos que se dicía que a Gran Bretaña, España, Francia e Alemaña recoñeceran que a soberanía marroquí estendíase cara ao sur ata o Cabo Bojador ou o límite do Río de Ouro. Habendo examinado esas probas e as observacións dos demais Estados que interviñeron nas actuacións, a Corte resolve que nin os actos internos nin os internacionais en que se basea Marrocos indican, no período pertinente, a existencia ou o recoñecemento internacional de vínculos xurídicos de soberanía territorial entre o Sahara Occidental e o Estado marroquí. Ata tendo en conta a estrutura específica dese Estado, non mostran que Marrocos exercese ningunha actividade estatal efectiva e exclusiva no Sahara Occidental. No entanto, proporcionan indicacións de que, no período pertinente, existían vínculos xurídicos de lealdade entre o Sultán e algúns, pero só algúns, dos pobos nómades do territorio, por conduto dos caídes Tekna da rexión Noun, e mostran que o Sultán exercía, e outros Estados recoñecían que posuía, certa autoridade ou influencia respecto desas tribos. O termo ?complexo mauritano? (parágrafos 130 a 152 da opinión consultiva) foi empregado por primeira vez durante o período de sesións celebrado pola Asemblea Xeral en 1974, no cal foi aprobada a resolución 3292 (XXIX), na que se solicitaba unha opinión consultiva da Corte. Ese termo denota a entidade cultural, xeográfica e social dentro da cal había de crearse a República Islámica de Mauritania. Segundo Mauritania, ese complexo, no período pertinente, era Bilad Shinguitti ou país de Shinguitti, un grupo humano diferenciado, caracterizado por un idioma, un modo de vida, unha relixión e un sistema de leis comúns con dous tipos de autoridade política: emiratos e grupos tribais. Recoñecendo expresamente que eses emiratos e tribos non constituian un Estado, Mauritania suxeriu que os conceptos de ?nación? e de ?pobo? serán os máis apropiados para explicar a posición do pobo Shinguitti no momento da colonización. Nese período, segundo Mauritania, o complexo maritano estendíase desde o río Senegal ata o Wad Sakiet o Hamra. Polo tanto, o territorio actualmente baixo administración española e o actual territorio da República Islámica de Mauritania constituían conxuntamente partes indisociables dunha soa entidade e tiñan vínculos xurídicos mutuos. A información de que dispón a Corte revela que, aínda que existían entre eles moitos vínculos de índole racial, lingüística, relixiosa, cultural e económica, os emiratos e moitas tribos que formaban o complexo mauritano eran independentes uns doutros e non tiñan institucións ou órganos comúns. Por conseguinte, o complexo mauritano non tiña o carácter dunha personalidade ou entidade corporativa distinta dos varios emiratos ou tribos que o compuñan. A Corte conclúe que, no momento da colonización por España, non existía entre o territorio do Sahara Occidental e o complexo mauritano ningún vínculo de soberanía, ou de lealdade de tribos, ou de simple inclusión na mesma entidade xurídica. Con todo, non parece que a Asemblea Xeral redacte a cuestión II de modo que se limite exclusivamente aos vínculos xurídicos que implican soberanía territorial, o que pasaría por alto a posible pertinencia doutros vínculos xurídicos para o proceso de descolonización. A Corte considera que no período pertinente os pobos nómades do país Shinguitti posuían dereitos, incluídos certos dereitos respecto das terras polas que migraban. Eses dereitos constituían vínculos xurídicos entre o Sahara Occidental e o complexo mauritano. Eran vínculos que non coñecían fronteira entre os territorios e eran vitais para o mantemento mesmo da vida na rexión. Marrocos e Mauritania destacaban ambos a superposición dos respectivos vínculos xurídicos que reclamaban que tiveran co Sahara Occidental no momento do seu colonización (parágrafos 153 a 160 da opinión consultiva). Aínda que as súas opinións parecían evolucionar considerablemente a ese respecto, ambos os Estados manifestaron ao final das actuacións que existia unha zona setentrional pertencente a Marrocos e unha zona meridional pertencente a Mauritania sen ningún baleiro xeográfico entre elas, pero con certa superposición como resultado da intersección das rutas nómades. A Corte limítase a tomar nota de que esa superposición xeográfica indica a dificultade de desembrollar as diversas relacións existentes na rexión do Sahara Occidental no momento do seu colonización. Por esas razóns, a Corte (parágrafos 162 e 163 da opinión consultiva) deu as respostas indicadas. Fonte páxina da ONU www.un.org